اغراق آمیز نیست اگر بگوییم که تجارت و اقتصاد مهمترین رکن دنیای امروز را تشکیل می دهند. شاهرگ های تجارت جهانی درست همان مقوله ارزشمند و ویژه ایست که می تواند منافع اقتصادی بالاتر را برای کشورها به دنبال داشته باشد و در طول تاریخ نیز به آن توجه بسیار زیادی شده است.

حتما اسم جاده ابریشم را شنیده اید. این جاده به عنوان یکی از بزرگ ترین مسیرهای تجارت جهانی از کشورهای بسیاری عبور می کرد که یکی از آن ها کشور ایران بوده است. شاهرگ های تجارت جهانی در مسیر خود، منافع بسیار زیادی را به دنبال دارند.

هرچند امروزه شاهرگ های تجارت بین الملل محدود به راه های سنتی و قدیم الایام نمی باشند اما همچنان به موقعیت استراتژیک کشورها در این زمینه توجه ویژه ای می شود. به عنوان مثال در دنیای امروز نیز از کشور ایران به عنوان دارنده یکی از همین شاهرگ های تجارت جهانی نام می برند با این تفاوت که امروزه مسیرهای آبی و ریلی در راس شاهرگ های تجارت جهانی قرار دارند. این موضوع را ادامه به طور کامل تشریح می کنیم.

موقعیت استراتژیک ایران در مسیر تجارت جهانی

شاید تابحال به این نکته بسیار مهم توجه نکرده باشید که ایران در مسیر دو کریدور مهم بین المللی ترانزیت کالا قرار دارد. دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب کشور یک کریدور ارزشمند هستند که کشورهای شمالی را به کشورهای خط استوا و آب های آزاد متصل می کند. از طرف دیگر یک کریدور دیگر نیز از شرق به غرب ایران می گذرد و تجارت جهانی را میان کشورهای شرق آسیا با کشورهای اروپایی امکان پذیر می سازد.

کشورهای هند و چین به عنوان دو کشور مهم در تجارت جهانی شناخته می شوند. کشورهای اروپایی نیز بیشترین میزان ارتباط را با کشورهای شرق آسیا دارند. کشور ایران یکی از مهمترین کشورهایی است که با دارا بودن موقعیت استراتژیک جهت ترانزیت کالا میان این کشورها قرار گرفته و می تواند با بهبود قوانین و استفاده از موقعیت های تجاری به عنوان یکی از شاهرگ های مهم تجارت بین الملل در این زمینه فعالیت نماید.

کریدورهای عبوری از ایران

معرفی همه کریدورهای عبوری از ایران و سایر کشورها که به عنوان شاهراه های تجارت جهانی شناخته می شود بسیار پیچیده است و در این مقاله نمی گنجد اما باید به این نکته توجه کنیم که برخلاف تصور عامه، شبکه حمل و نقل ریلی در کشور یکی از مهمترین ارکان کریدورهای عبوری در ایران را تشکیل می دهند.

شبکه راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران که از غرب کشور (مرز رازی ) به ترکیه و از آنجا به اروپا متصل می شود نقش مهمی در این زمینه ایفا می کند. همچنین شبکه راه آهن کشور از شمال غربی کشور (مرز جلفا) جمهوری آذربایجان، از شمال کشور و از طریق بنادر امیرآباد، نکا و ترکمن به دریای خزر و بنادر ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و روسیه فدرال متصل می شوند.

این شبکه باید از شمال شرقی کشور (مرز سرخس، اینچه برون و لطف آباد) به ترکمنستان و آسیای میانه، روسیه و چین، از جنوب شرقی کشور (مرز  میر جاوه) به پاکستان و از جنوب کشور از طریق بندرعباس و بندر امام خمینی به خلیج فارس و آب های آزاد کره زمین قابلیت دسترسی دارد.

علاوه بر موارد فوق باید به کریدورهای بین المللی مختلفی اشاره کرد که از خاک جمهوری اسلامی ایران عبور کرده و پیوند دهنده خاورمیانه و سایر کشورهای آسیای به قاره اروپا می باشند. عبور کریدور راه‌آهن سراسری قاره آسیا، کریدور شمال ـ جنوب که دارای سه شاخه است، مسیر چین-اروپا، کریدور آلماتی-بندر عباس، آلماتی-استانبول و نیز مسیر ریلی ترکیه-ایران-پاکستان از مهم ترین مسیرهایی هستند که از طریق آنها کشورهای محصور در خشکی واقع در آسیای میانه و جنوب آسیا به آب های آزاد بین المللی و اروپا دسترسی پیدا می کنند.

منافع شاهرگ های تجاری برای کشور ایران

اکنون سوال مهمی که به دنبال این مطالب مطرح می شود این است که موقعیت استراتژیک ایران برای تزانزیت کالا و تجارت بین المللی چه مزایایی را برای ایران و کشورهای دیگر به دنبال داشته است. از مهم ترین و ابتدایی ترین مزایای ترانزیت کالا در شاه راه های تجارت جهانی می توان به این امر اشاره کرد که حمل ‌و نقل کالا از طریق کریدور شمال به جنوب نسبت به مسیر کانال سوئز ۴۰ درصد کوتاه‌تر و ۳۰ درصد هم ارزان‌ تر تمام می شود.

بنابراین برای کشورهایی که در این مسیر قرار ندارند نیز منافع اقتصادی قابل توجهی را به دنبال خواهند داشت چرا که هزینه های کلی ترانزیت کالا را کاهش می دهد و در نتیجه بهای نهایی این کالاها نیز کاهش پیدا می کند.

اگر درآمد ترانزیت کالا توسط کریدورهای موجود در خاک ایران را پس از نفت و گاز به عنوان یکی از اصلی‌ ترین منابع درآمدی کشور مورد توجه قرار دهیم سالانه سود سرشاری را نصیب کشور می کند چرا که موقعیت جغرافیایی ایران در سواحل جنوبی دریای خزر و سواحل شمالی خلیج‌فارس و دریای عمان و همچنین مرزهای شرقی و غربی این در ارتباط با کشورهای شرق آسیا و اروپا این ظرفیت را دارد که ایران را به دروازه ارتباط اقتصادی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و قفقاز به کشورهای اروپای تبدیل کند.

مشکلات ترانزیت کالا در کریدورهای ایران

هرچند ایران یک موقعیت استراتژیک و برتر در زمینه حمل و نقل و تجارت جهانی دارد اما نباید این واقعیت را هم انکار کرد که تحریم های ۴۰ ساله امریکا امکان رشد و ترقی را به شدت از ایران گرفته است و این مسئله حتی گریبانگیر کریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب هم شده است.

محدودیت های بسیار زیادی که در این زمینه برای ترانزیت کالا در ایران وجود دارد و همچنین عدم وجود قوانین منسجم در این زمینه باعث شده است تا بخش عمده ظرفیت ترانزیتی کشور در حال حاضر خالی باشد این در حالی است که ظرفیت آن بیش از ۳۰ میلیون تن درسال عنوان می ‌شود.

البته این صنعت در کشور ایران به عنوان یک صنعت نوپا شناخته می شود و امید است که طی سالیان آینده به یک صنعت مترقی و گسترده در عرصه تجارت جهانی مبدل گردد. با این حال لازم است تا قوانین دست و پا گیر حذف یا اصلاح شوند و با قوانین بین المللی هم سود باشند.

همچنین قطع اتصال یکباره ریل های کشور یکی دیگر از مشکلات و معضلات موجود در کریدورهای داخلی است که به نظر می رسد قوانین سختگیرانه تر و مستحکم تری را می طلبد. امنیت رو به افزایش تجارت در کشور ایران در مقایسه با کشورهای همسایه یکی از مهم ترین عوامل افزایش درخواست ترانزیت کالا از طریق ایران است که در آینده ای نه چندان دور می تواند به یکی از نقاط قوت کریدورهای موجود در خاک ایران منجر گردد.