یکی از مهمترین مواردی که در خصوص حمل و نقل و جابجایی مواد و کالاها مطرح می شود شرایط و قوانین حمل زمینی مواد خطرناک است. باتوجه به مشکلات متعددی که در راستای حمل زمینی مواد خطرناک به وقوع پیوست و حیات بسیاری از انسان ها و جانداران را به خطر انداخت و محیط زیست را با اثرات جبران ناپذیری مواجه نمود شرایط و قوانین حمل جاده ای مواد خطرناک نیز مورد توجه دولت ها قرار گرفت و اغلب کشورها سعی نمودند با وضع قوانین ویژه ای در این زمینه، استانداردهای ملی و بین المللی را در خصوص حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک رعایت کنند. در این زمینه نیز آیین نامه اجرایی حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک در سال ۱۳۸۰ به تصویب هیات وزیران در ایران رسید. مهمترین نکات موجود در این آیین نامه را تشریح خواهیم کرد.

منظور از مواد خطرناک چیست؟

باتوجه به آیین نامه اجرایی حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک، این مواد به مواردی اطلاق می گردد که قابلیت انفجار، اشتعال، نشت در هوا و مسائلی از این قبیل را داشته باشند به نحوی که حیات انسان ها، جانداران و محیط زیست را به خطر اندازند. بنابراین مواد خطرناک به صورت حصری بیان نشده و در هر زمان و مکانی می توان به یک ماده خاص، عنوان ماده خطرناک را اطلاق نمود. در حال حاضر مواد ذیل در لیست مواد خطرناک در حمل و نقل زمینی و جاده ای شناخته می شوند:

• مواد رادیواکتیو که به عنوان مهمترین نوع مواد خطرناک در حمل و نقل جاده ای شناخته می شود و تلخ ترین حادثه تاریخ در این خصوص انفجار چرنوبیل بوده است.
• مواد منفجره از جمله تی ان تی، سوخت موشک ها، کلاهک های نظامی، فیوزهای منفجره و مواردی از این قبیل
• گازهای خطرناک از جمله گازهای سمی و گازهای قابل اشتعال
• مایعات قابل اشتعال از جمله بنزین و گازوئیل که اصولا در صورت اشتعال با انفجار خودروی حمل نیز همراه است.
• جامدات قابل اشتعال که البته کمترین میزان خطر را در حمل و نقل جاده ای دارند و تاکنون به وقوع هیچ گونه حادثه ای منجر نشده اند با این حال باید قوانین مربوط به حمل بار خطرناک را رعایت کنند تا از وقوع حوادث ناگوار جلوگیری به عمل آید. در آیین نامه اجرایی این مواد به دو دسته تقسیم شده اند که شامل موادی هستند که خودبخود ایجاد اشتعال و آتش افروزی می کنند و یا موادی که در اثر تماس با آب یا رطوبت باعث ایجاد گازهای سمی و یا گازهای قابل اشتعال می شوند.
• موادی که باعث زنگ زدگی می شوند؛ پراکسیدهای آلی و محصولات سمی
• مواد متعفن که با ایجاد بیماری و عفونت همراه هستند همانند پسماندهای بیمارستانی
• مواد خورنده و اسیدها
• تمامی مواد و محصولات متفرقه ای که می تواند باعث ایجاد آسیب به انسان و محیط زیست شود.

شرایط حمل زمینی مواد خطرناک

از مهمترین شرایط الزامی برای حمل مواد خطرناک می توان به تاسیس شرکت های متخصص اشاره کرد. بنابراین حمل و نقل این مواد باید به صورت کاملا تخصصی و زیرنظر شرکت های خاصی صورت گیرد. شرکت هایی که مجوزهای لازم در این زمینه را نداشته باشند به هیچ وجه نمی توانند در خصوص حمل زمینی مواد خطرناک اقدام کنند.

دومین شرط مهم برای حمل مواد خطرناک به نحوه بسته بندی، جابجایی و جایگیری این مواد در ماشین حمل مواد خطرناک اختصاص دارد که باید توسط متخصصین فنی صورت گرفته و توسط نمایندگان ویژه ای مورد نظارت واقع شود.

در مرحله سوم باید به تجهیزات ایمنی موجود در خودروی حمل مواد خطرناک اشاره کرد که شامل انواع لباس های ضد حریق، ماسک اکسیژن، کفش ها و دستکش های ایمنی و مواردی از این قبیل است. همچنین نیاز است تا کپسول آتش نشانی باتوجه به نوع مواد در حال حمل نیز در اختیار راننده قرار گرفته و در نزدیک ترین و ایمن ترین بخش از خودرو به راننده قرار گیرد.

شرط چهارم نیز به درج علائم اخطاری، هشدار به زبان کشور مبدا و به زبان انگلیسی، اطمینان از صحت قطعات هشدار دهنده خوردو از جمله چراغ های بغل با فاصله مناسب، چراغ ترمز و چراغ راهنما و مواردی از این قبیل می پردازد که باید توسط شرکت های حمل و نقل مواد خطرناک بررسی شوند.

شرط نهایی به نحوه حمل و نقل اشاره دارد. حمل برخی از مواد باید با کمک خودروهایی در عقب و جلو ماشین حمل مواد خطرناک صورت گیرد تا سایر خودروهای مسیر به ماشین حمل مواد خطرناک نزدیک نشوند و در صورت وقوع حادثه سریعا به کمک راننده بشتابند اما حمل برخی از مواد به چنین امری نیاز ندارد. همچنین حمل برخی از مواد خطرناک نیز باید توسط نیروهای نظامی و انتظامی صورت گیرد که از جمله آن ها می توان به حمل مواد رادیو اکتیو اشاره نمود.

به جرات می توان گفت اصلی ترین و مهمترین شرطی که برای حمل زمینی مواد خطرناک وجود دارد بهره گیری از حوصله و مهارت یک راننده حرفه ای است که باید هفته های طولانی را در جاده های کوهستانی و بیابانی بسر برده و مواد مورد نظر را به مقصد برساند. رانندگان خودروهای حمل مواد خطرناک باید از صبر و شکیبایی بالایی برخوردار بوده و با سرعت بسیار پایین در جاده ها حرکت نمایند. گزینش این راننده ها کار راحتی نیست و تعداد محدودی از متقاضیان برای این کار انتخاب می شوند.