تجارت بین ایران و چین یکی از مهمترین روابط تجاری در منطقه خاورمیانه و آسیا است. این دو کشور با تاریخچه‌های طولانی و پیچیده، از دیرباز با یکدیگر تجارت می‌کردند. حجم تجارت بین این دو کشور در چند سال اخیر به شدت افزایش یافته است و هر روز بیشتر شده است.

در ادامه، قصد داریم تا به حجم تجارت ایران و جهان در سال‌های اخیر و همچنین بررسی روابط تجاری چین با جهان و ایران بپردازیم.

تاریخچه تجارت ایران و چین

تجارت ایران و چین از سال ۱۹۷۹ میلادی، زمانی که چین سیاست درهای باز خود را اتخاذ کرد و انقلاب اسلامی ایران رخ داد، روابط تجاری بین این دو کشور به طور قابل توجهی گسترش یافت. در یک دهه اول، حجم تجارت دو جانبه به حدود ۴۰۰ میلیون دلار افزایش یافت و تا سال ۲۰۱۴ به ۵۱.۸ میلیارد دلار رسید. رشد اتاق تجارت و صنایع ایران و چین از ۶۵ عضو در سال ۲۰۰۱ به ۶۰۰۰ افراد امروز، نشان از توسعه روابط دو جانبه ایران و چین است. اما آمارهای اخیر نشان می دهد که رشد تجارت بین این دو کشور به صورت آهسته و به دلیل تحریم های ایران در بعضی مواقع با مشکلات روبه رو بوده است.

چین: قدرت صادرات و واردات در جهان

به عنوان اولین کشور صادرکننده کالا در جهان، چین شناخته شده است و همچنین یکی از بزرگترین کشورهای واردکننده است. بسیاری از استان‌های چین دارای ظرفیت‌ها و قابلیت‌های مشابه یک کشور هستند. منطقه جنوب چین نیز دارای صدها کارخانه و شعبات شرکت‌های چندملیتی تولیدکننده کالا و سخت‌افزار و نرم‌افزار است که بیشتر محصولات آنها به خارج از چین صادر می‌شود. وزارت تجارت چین در چارچوب اصلاحات سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، مذاکرات بسیاری را درباره معاهده‌های سرمایه‌گذاری دوجانبه با برخی از کشورها انجام داده است. همچنین، فعالیت شرکت‌های چینی به سوی اقتصاد‌های توسعه یافته از جمله کشورهای اتحادیه اروپا و آمریکا گسترش یافته است.

رشد اقتصادی چین و جذب سرمایه خارجی

یکی از عوامل مهم برای رشد اقتصاد چین، جذب سرمایه خارجی است. به عنوان مثال، یک چهارم تجارت کل چین به استان گوانگ‌دونگ تعلق دارد که در رتبه اول است. این استان هر سال میزبان بزرگترین نمایشگاه های تجاری جهان است و تاجران بزرگ از سراسر جهان در آن شرکت می کنند. در حال حاضر بیش از ۵۵ کشور در این استان دارای کنسولگری هستند و حجم کل صادرات و واردات استان گوانگ‌دونگ در سال ۲۰۱۵ برابر با ۱ تریلیون و ۲۲ میلیارد و ۹۵۲ میلیون دلار بود.

به همین دلیل سرمایه گذاری در چین از ارزش بالای برخوردار است.

رابطه تجارت ایران و چین در دوران تحریم‌ها و پس از آن

در حین تحریم ها، چین یکی از کشورهای معدودی بود که تجارت خود را با ایران ادامه داد. این امر به دلیل بخش قابل توجهی از تجارت دو کشور که از محصولات نفتی تشکیل شده بود.با توجه به استراتژی ایران در زمینه افزایش صادرات سنگ آهن به منظور جبران درآمد از دست رفته ناشی از تحریم های نفتی، خریداران چینی نیز ایران را به عنوان جایگزین مناسبی برای تأمین سنگ آهن خود از کشورهای سنتی مانند استرالیا و برزیل می‌ شناختند واردات چین از ایران در سال ۲۰۱۴ ۲۷.۵ میلیارد دلار بوده و صادرات آن به ایران ۲۴.۳ میلیارد دلار بوده است.بعد از اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه ایران، چین اعلام کرد که به اکراه موافقت کرده است که خرید نفت از ایران را متوقف کند، تا زمانی که موافقتنامه هسته‌ای موقت در نوامبر ۲۰۱۳ امضا شود. پس از انعقاد این موافقتنامه، واردات نفت چین به سرعت به سطح مجاز قبل از سال ۲۰۱۲ بازگشت. پس از لغو تحریم ها، روابط تجارت ایران و چین به بالاترین سطح خود رسید و چین به عنوان اولین مقصد خریدار نفت ایران اعلام شد و محصولات گسترده ای همچون ماشیت آلات صنعتی، تجهیزات الکترونیکی و …  را به ایران صادر کرد.

حجم تجارت ایران و چین در سال های اخیر

در سال ۹۸، حجم کل تجارت ایران و چین  به مقدار ۳۷ میلیون و ۸۱۱ هزار تن به ارزش ۲۰ میلیارد و ۸۲۹ میلیون دلار بود، اما در سال ۹۹ با کاهش هفت میلیون و ۶۸۳ هزار تنی، دو میلیارد و ۱۱۴ میلیون دلار کمتر با این کشور تبادل کالا داشته است این کاهش در صادرات، هفت میلیون و ۲۷۵ هزار تن به ارزش ۶۰۷ میلیون دلار بوده است و در خرید کالا از این کشور، در این سال ۴۰۸ هزار تن کالا نسبت به سال ۹۸ کمتر وارد شده و یک میلیارد و ۵۰۷ میلیون دلار کمتر واردات کالا از چین داشته‌ایم.

همچنین بر اساس آمار ارائه شده توسط گمرک چین، واردات جمهوری اسلامی ایران از این کشور در سال ۲۰۲۲ شامل مجموعه‌ای گسترده از کالاها، محصولات و تجهیزات به ارزش بالغ بر ۹.۴۴ میلیارد دلار بوده و این مبلغ نسبت به سال قبل تر آز آن ۱.۱۵ میلیارد دلار افزایش یافته است.
بیشترین مقدار کالاهای وارداتی ایران از چین در سال ۲۰۲۲ شامل تجهیزات و ماشین‌آلات الکتریکی، برقی و نیروگاهی با ارزش ۳.۵ میلیارد دلار بوده و تجهیزات حمل و نقلی از جمله (ریلی، دریایی، بدنه خودرو و قطعات یدکی مربوطه) و واردات تخمه آفتابگردان به ارزش ۱.۹۱ میلیارد دلار بوده است، که دارای ارزش گمرکی بالا بوده و همچنین بیش از ۱.۸ میلیارد دلار از این مبلغ مربوط به واردات انواع بدنه و قطعات جداگانه خودرو می‌باشد.

تبدیل به متحدان تجاری: راهکارهای ایران و چین در مقابله با تحریم‌ها

با توجه به اینکه کشور چین نیز همانند ایران در یک جنگ اقتصادی با ایالات متحده قرار دارد و دولت آمریکا بر روی کالاهای چینی تعرفه‌هایی را اعمال کرده است، برخی از اقتصاددانان به این باورند که ایران و چین می‌توانند با تبدیل شدن به متحدان تجاری، در مقابله با این شرایط کمک کنند. همچنین، با توجه به اهمیت چین برای ایران در امور تجارت، در برابر تحریم‌ها باید راهکارهای مناسبی اتخاذ شود تا این دو کشور بتوانند در بخش تجاری به همکاری بیشتری برسند.

اتاق بازرگانی ایران و چین

اتاق بازرگانی ایران و چین یک مجموعه ملی، غیرانتفاعی، غیردولتی و ثبت شده در اتاق ایران است که به توسعه فعالیت های اقتصادی با کشور چین می‌پردازد. این اتاق، شخصیت حقوقی مستقل دارد اما از سیاست‌ها و مقررات اتاق ایران پیروی می‌کند.

اتاق های بازرگانی فعالیت‌های مختلفی را برای سازماندهی روابط تجاری بین دو کشور انجام می‌دهند؛ این شامل برگزاری سمینارها و نمایشگاه‌های بین‌المللی مختلف نیز می‌شود. اتاق بازرگانی ایران و چین نیز همین توانایی را دارد.

تفاهم‌نامه اتاق بازرگانی ایران و چین در سال ۱۳۸۰ به تصویب رسید و از آن زمان با فعالیت‌های گسترده خود، به یکی از بزرگترین و فعال‌ترین اتاق‌های مشترک کشور تبدیل شده است. این اتاق، با بیش از ۷۰۰۰ عضو، تابعیت ایرانی دارد و مرکز آن در تهران قرار دارد.