مقدمه

حمل و نقل دریایی بخش عمده‌ای از بخش تجارت هر کشور را شامل می‌شود.حمل و نقل از طریق دریا از طریق کشتی‌های کوچک و بزرگ صورت می‌گیرد.در زمان‌های گذشته انسان‌ها برای خریداری کالاهای بزرگ و عظیم‌الجثه مجبور بودند از نزدیک‌ترین محل خرید و سفارش خود را ثبت کنند اما امروزه به لطف پیشرفت تکنولوژی و تجهیزات ، از هر نقطه‌ای که خواهان باشید می‌توانید کالاهای بزرگ و حجیم را نیز سفارش دهید.با وجود اینکه همه روزه افراد زیادی از طریق زمینی و هوایی جابه‌جا می‌شوند و یا بارهای خود را از جایی به جای دیگر منتقل می‌کنند اما هنوز خطوط کشتیرانی ، هم برای مسافرین و هم برای حمل بار از اهمیت ویژه‌ای در سراسر جهان برخوردار است.

امروزه در حمل و نقل دریایی از انواع کشتی‌های مختلف استفاده می‌شود ،از کشتی‌های عظیم‌الجثه گرفته تا کشتی‌هایی به کوچکی یک قایق. از این‌رو حمل و نقل دریایی روش مناسبی برای حمل انواع بار می‌باشد.

لازم به ذکر است بدانید عمده استفاده از حمل و نقل دریایی ، برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم می‌باشد. از معایب این روش باید به طولانی بودن زمان رسیدن بار به مقصد اشاره کنیم.هرچند برای انواع کالا ، کشتی‌هایی تولید شده‌اند ، که مواردی مانند فاسد شدن بار یا موارد این‌چنینی را حل کرده‌اند اما باز باید زمان ارسال را برای انتقال انواع بار در نظر داشته باشیم.

حمل و نقل دریایی در ایران

ایران از نظر جغرافیایی ، برای حمل و نقل دریایی از شرایط ویژه‌ای برخوردار است.همانطور که می‌دانید ، ایران از طریق اقیانوس هند به آب‌های آزاد دسترسی دارد و هم‌چنین دسترسی از دریای خزر در شمال و هم‌چنین دریای عمان و خلیج فارس در جنوب کشور از مزیت‌های مهم جغرافیایی کشور به حساب می‌آید.

عمده انتقالات دریایی در ایران ، از طریق بنادر جنوبی کشور صورت می‌گیرد؛ که همانطور که در بالا اشاره شد ، عمدتا نیز برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم می‌باشند.

برای مثال بندرعباس به دلیل موقعیت استراتژیک خود در کشور یکی از قطب های مهم بازرگانی ایران به شمار می‌رود به همین دلیل ترخیص کالا از بندرعباس برای شرکت های وارد کننده و صادر کننده کالا نامی آشنا است.  مناطق جنوب ایران دارای آب و هوای گرم و مرطوب هستند و این موضوع بدان معناست که برای نگهداری کالاهای صادراتی و وارداتی باید شرایط ویژه‌ای فراهم باشد تا از آسیب محفوظ بماند. البته صادرکنندگان و وارد کننده‌های کالا به خوبی به این امر واقف هستند و بسته‌بندی محصولات خود را با توجه آب و هوای این منطقه انجام می‌دهند.این بندر با وسعتی حدود ۵۰۰۰ هکتار، بیش از ۸۰ میلیون کالا را در سال منتقل می‌کند. اما موضوع مهمی که ترخیص کالا از گمرک بندرعباس را با ارزش می‌کند وجود دو گمرک مهم و فعال یعنی گمرک رجایی و گمرک باهنر است. این دو گمرک فاصله زیادی از یکدیگر ندارند و هر دو از مبد‌اهای اصلی واردات و صادرات کالا در جنوب ایران و حتی کل کشور می‌باشند. سالانه تعداد زیادی حمل کالاهای بزرگ و حجیم در بندرعباس صورت می‌گیرد و خوشبختانه کارهای اداری و ثبت نیز در بالاترین سرعت و بهترین کیفیت صورت می‌گیرد.

کشورهای چین، امارات متحده عربی و کره جنوبی به ترتیب سه کشور اصلی در زمینه واردات کالا به ایران می‌باشند.این کالاها شامل قطعات و تجهیزات کشتیرانی‌ها ، هواپیماها ،تجهیزات صنعت کشاورزی ،تجهیزات صنعت راه‌سازی و کالاهای پزشکی ، ورزشی  ،خودرو و قطعات آن ،دستگاه‌های خط تولید ، تجهیزات مخابراتی و … می‌باشد.

مزایای حمل و نقل دریایی برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم

• همانطور که پیش‌تر به این موضوع اشاره کردیم ، حمل‌ونقل دریایی نسبت به حمل و نقل جاده ای و ریلی و هوایی ، از هزینه‌ی مقرون به صرفه‌ای برخوردار است.در تمامی روش‌های حمل‌ونقل با توجه به سه مورد نوع بار ، اندازه بار و مسافت ، هزینه‌ی انتقال بار تعیین می‌شود.بنابراین برای حمل و نقل کالاهای بزرگ و حجیم ، حمل و نقل دریایی مناسب می‌باشد که هزینه‌ی کمتری نیز متحول شوید.به همین دلیل است که  بیشتر تاجرین ترجیح می‌دهند ، کالاهای بزرگ و حجیم شرکت‌های خود را از این روش انتقال دهند.
• مورد دیگری که لازم است در مورد هزینه‌های حمل بار از طریق دریا را بدانید این است که ، برخلاف دیگر روش‌ها ، این روش از نرخ کرایه ثابتی برخوردار است؛ یعنی این هزینه‌ها توسط شرکت‌های واحد حمل و نقل تعیین می‌شوند.
• معمولا حمل بارهای بزرگ و حجیم نیازمند یک اعتماد دو طرفه میان ارسال کننده بار و گیرنده بار است ، به همین دلیل در حمل کالا از طریق دریا ، پرداخت وجه در مقابل مدارک و اسناد معتبر صورت می‌گیرد .

معایب حمل و نقل دریایی برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم

• از بارزترین ایراد حمل و نقل دریایی،که در بالا به آن اشاره شد ، می‌توانیم به طولانی بودن زمان ارسال کالا نسبت به حمل و نقل هوایی و زمینی اشاره کنیم.

حمل کالاهای بزرگ و حجیم به دو صورت انجام می‌شود:

1. روش مستقیم
   

   در این روش، حمل بار بدون هیچ توقفی و بدون تغییر کشتی در بین مسیر، از مبدا به مقصد صورت می‌گیرد.هزینه‌ی حمل کالا در این روش ارزان‌تر از روش غیرمستقیم بوده و از آنجایی که با توقف و بارگیری مجدد در مسیر ، زمانی تلف نمی‌شود ، کالا نسبت به روش غیرمستقیم سریع‌تر به مقصد می‌رسد.

2. روش غیرمستقیم
   

   برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم ، شامل سه روش کراس استافینگ ، ترانشیپ و چارترینگ می‌باشد.

• کراس استافینگ 

در برخی مواقع سرویسی برای حمل مستقیم بار از مبدا و مقصد وجود ندارد ، یعنی امکانی برای تخلیه بار در نقطه مقصد وجود ندارد؛ در چنین شرایطی کالاها ابتدا از مبدا به یک بندر واسط منتقل می‌شوند و در آن‌جا تمام کالاها تخلیه و در کشتی دیگری بارگیری می‌شوند و سپس کالاها از بندر واسط به بندر مقصد منتقل می‌شوند.

• ترانشیپ

در بعضی از مواقع امکان ترخیص برخی کالاها در یک گمرک وجود ندارد ، برای حل این مشکل انتقال بار از گمرک فعلی به یک گمرک دیگر است که امکان ترخیص کالاها در آن مجاز است و مشکلی به وجود نمی آید.این روش برای بنادری که امکان حمل و نقل دریایی کالا از آنجا به طور مستقیم نباشد ، مورد استفاده قرار می‌گیرد  و غالبا تخلیه و بارگیری مجدد کالا در بندر صورت می‌گیرد و بارگیری اولیه در بندر خشک توسط کامیون انجام می‌شود.

• چارترینگ

این روش جزء بهترین روش‌های حمل کالاهای بزرگ و حجیم و یا کالاهایی است که دسته‌بندی نشده‌اند. در این روش کشتی به طور کامل رزرو یا اجاره داده می‌شود و لازم است بدانید در این روش طبق قوانین چارتر ، کالا منتقل می‌شود که از نظر سندی ، بانک‌ها آن را تایید نمی‌کنند.

خطوط کشتیرانی

در حقیقت به حمل و نقل کالا با کشتی‌های بزرگ و اقیانوس‌پیما که ظرفیت‌های بسیار بالایی دارند و برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم به کار می‌رود ، خطوط کشتیرانی گفته می‌شود.

به‌طور کلی ما بالغ بر ۵۰۰ خطوط کشتیرانی رسمی و شناخته شده در جهان داریم.خطوط کشتیرانی همه روزه در سراسر جهان آماده خدمت‌رسانی به افرادی است که درخواست حمل و نقل کالا داده‌اند. ۶۰% از کالاهای بزرگ و حجیم از طریق همین خطوط کشتیرانی انتقال می‌یابند. شاید جالب باشد بدانید که کشتی‌های کانتینری و رول رول ، در خطوط کشتیرانی بیشترین حمل کالاهای بزرگ و حجیم را انجام می‌دهند.

انواع خطوط کشتیرانی

در کل خطوط کشتیرانی بر پایه‌ی دو عامل اصلی تقسیم می‌شوند.

1. بزرگی و حجم کالا 
2. استمرار در تقاضای مشتری

نتیجه‌گیری

برای حمل کالاهای بزرگ و حجیم ، حمل و نقل دریایی ، بهترین روش می‌باشد؛ زیرا هم از هزینه‌ی پایینی برخوردار است و هم نیازی به صنعت راه‌سازی و جاده سازی نیست.

محموله های بزرگ و حجیمی مانند برنج ، گندم ، نیشکر ، جو و ….  توسط کشتی های فله بر که  مخصوص حمل این کالاها هستند، جابه جا می‌شوند، نفت و گاز هم جز کالاهای حجیم به شمار می‌آیند که به وسیله ی کشتی های نفت‌کش و کشتی‌های مخصوص حمل OPG حمل می شوند.

در مواردی که ابعاد و حجم محموله بسیار بزرگ و خارج از محدوده باشد بایستی از کشتی های BREAK BULK   و یا کشتی هایی که روی عرشه ی خود فضای باز و مناسب برای قرار دادن کالاها و محموله هایی از این قبیل را دارند، استفاده شود.