این روزها اخبار متفاوتی در خصوص احیا تجارت جاده ابریشم به گوش می رسد. طی چند سال اخیر تغییر و تحولات بسیار زیادی در اقتصاد جهانی به وقوع پیوست و این مسئله قدرت های جهان را به فکر انداخت تا ایده های متفاوتی برای توسعه اقتصاد و قدرت خود در عرصه جهانی برگزینند. 

یکی از این ایده ها که توسط دولت چین ابراز گردید احیا تجارت از طریق جاده ابریشم بود که به سال ۱۳۹۸ باز می گردد اما طی این سال ها شدت بیشتری یافته و به نظر می رسد با جدیت وافری به آن پرداخته اند. این مسئله را ضمن بررسی کلیات مربوط به جاده ابریشم و ریشه نام گذاری آن تشریح می کنیم. 

کلیات جاده ابریشم و ریشه نام گذاری آن

جاده ابریشم یا بهتر است به تقلید از گذشتگان بگوییم “راه ابریشم” شبکه راه ‌های به‌ هم‌ پیوسته ‌ای بود که با هدف بازرگانی در آسیا طرح ریزی و اجرا گردید. این مسیر خاور و باختر و جنوب آسیا را به هم و به شمال آفریقا و خاور اروپا متصل می کرد؛ این راه تا سدهٔ پانزدهم میلادی به‌مدت یک هزار و هفتصد سال، بزرگ‌ترین شبکه بازرگانی دنیا بود و کشورهایی که در مسیر آن قرار داشتند از پررونق ترین کشورهای جهان به شمار می رفتند.  ایران نیز یکی از همین کشورها بود. راه ابریشم از نوار ساحلی ایران از شهر جرجان عبور می‌کرد و به سمت گیلان می‌رفت و از آن مسیر از ایران خارج می‌ شد.

اما شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که چرا این مسیر به “راه ابریشم” نامگذاری شد. نخستین کسی که نام راه ابریشم را در سال ۱۸۷۷ میلادی، برای این مسیرها انتخاب کرد یک جغرافی‌ دان آلمانی به نام فردیناند ریختوفن بود. 

او از آن جهت نام ابریشم را انتخاب کرد که این مسیر بیشتر برای حمل ابریشم از چین به دریای مدیترانه و مناطق دیگر استفاده می شد. بنابراین به رغم استفاده ای که از این راه می شد بهتر دانست تا آن را به عنوان “راه ابریشم” نامگذاری کند. 

آغاز روابط ایران و چین در دوران جاده ابریشم

زمانیکه جاده ابریشم به عنوان شاهراه تجارت جهانی معرفی گردید روابط تجاری ایران و چین هم آغاز شد. چین به عنوان مبدا این مسیر شناخته می شود و ایران نیز به عنوان یکی از مهمترین کشورهایی که راه ابریشم را به کشورهای مصرف کننده مرتبط می کرد. 

«جانگ چیان» یکی از فرمانروایان معروف چینی است که در سال ۱۱۹ قبل از میلاد جاده ابریشم را افتتاح کرد و پس از آن توانست به طور مستقیم با ایران وارد ارتباط گردد. امپراطور چین در همان سال نمایندگان خود را به امپراطوری اشکانی فرستاد تا سرآغاز روابط ایران و چین شکل بگیرد. ارشک دوم، پادشاه وقت ایران نیز در آن زمان ۲۰ هزار سواره نظام را به استقبال سفرای سلسله هان از سرزمین چین فرستاد.

زمانیکه نمایندگان سلسله هان به چین بازگشتند، ارشک دوم نمایندگان خود را همراه با آنان به چین اعزام کرد. این اقدامات نخستین مبادله رسمی بین دو دولت چین و ایران در طول تاریخ است که به دوران جاده ابریشم بازمی گردد و همچنان ادامه دارد. 

البته روابط چین و ایران بعد از پیروزی انقلاب جمهوری اسلامی ایران وارد مراحل جدیدتر و البته جدی تری شد و امروزه شاهد توسعه همه جانبه روابط ایران و چین هستیم تا اینکه دولت چین در دو سال گذشته بارها خواستار راه اندازی جاده ابریشم بوده است تا تجارت جاده ابریشم راه بیفتد.

جاده ابریشم راهی برای گذر از تحریم ها

اینکه تحریم های امریکا اجازه نفس کشیدن به اقتصاد ایران را نمی دهد جای انکار ندارد. ایران نیز به دنبال وضعیتی است تا ضمن حفظ غرور و ارزش ها خود بتواند از این تحریم ها عبور کرده و راهی برای شکوفایی اقتصاد خود پیدا کند. 

بسیاری از دولتمردان ایرانی از احیای این جاده و پیوستن ایران به این ابتکار به عنوان راهی برای گذر از تحریم ها نام برده اند. درکنار ۸ کریدور تعریف ‌شده در این طرح ابتکاری که توسط دولت چین ارائه شده است، ایران در یکی از این کریدورها واقع شده است که می‌ تواند در فعالیت ‌های ترانزیتی بین چین و اروپا فعال شود.

مزایای احیای جاده ابریشم برای ایرانیان

مزایای بسیار زیادی برای کشور ایران و سایر کشورهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند متصور است که می توان در این خصوص به موارد ذیل اشاره کرد:

• حدود ۲۵ درصد از روابط تجاری و بین المللی ایران با کشور چین صورت می گیرد و در صورت احیای این جاده می توان به افزایش آن امیدوار بود.
•  چین به عنوان نخستین شریک تجاری ایران به حساب می آید و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هیچ کشوری نمی‌تواندجایگزین آن برای ایران شود. بنابراین می توان در چارچوب همکاری‌ ها دو جانبه با چین در ابتکار یاد شده، بخشی از این کالاها که به ایران وارد می ‌شود، کالای نیمه‌ تمام و تکمیل نشده باشد و در ایران توسعه پیدا کنند. این امر به افزایش اشتغال در ایران منجر می گردد. 
• با توجه به نیروی انسانی قدرتمند و تحصیل کرده در ایران و همچنین ارزان‌تر بودن انرژی در کشور ما، چین می ‌تواند با سرمایه ‌گذاری و آماده‌ سازی زیرساخت ‌های موردنظر، بخشی از این واردات را در کشور ما تکمیل و کالای ساخته‌ شده را سریع‌تر به بازارهای جهانی برساند.
• اگر مسیر جاده قدیم ابریشم احیا شود، می‌توان در عراق فرصتی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد کرد. 
• بازسازی سوریه که حدود ۴۰۰ میلیارد دلار هزینه نیاز دارد می تواند به عنوان یکی از سرمایه گذاری های چین مورد توجه این کشور قرار گیرد. 
• چین می‌تواند از طریق احیای راه ابریشم به شرق مدیترانه دسترسی پیدا کند و از محاصره آمریکا در دریای چین جنوبی واقع در در اقیانوس آرام آزاد شود. 

از طریق مزایای فوق شکوفایی اقتصادی و همبستگی کشورهایی که در این حوزه همکاری می‌کنند بخصوص کشور ایران و همسایگان واقع در غرب ایران نیز تضمین می گردد. بنابراین به نظر می رسد بهتر است که ایران به این طرح پیوسته و آمادگی خود را جهت احیای جاده ابریشم ابراز کند.